Tajne Archiwa Watykańskie zostały formalnie ustanowione jako odrębna jednostka od Biblioteki Watykańskiej przez papieża Pawła V w 1612 roku. Była to ważna decyzja organizacyjna, która doprowadziła do systematycznego przechowywania dokumentów Kościoła.
Wcześniej naukowcy mieli bardzo ograniczony dostęp do archiwum, które pozostawało zamknięte dla osób z zewnątrz, aż do końca XIX wieku. To właśnie wtedy papież Leon XIII otworzył archiwum dla badaczy, a obecnie ponad tysiąc naukowców bada niektóre z jego dokumentów każdego roku.
Tajne Archiwum Watykańskie przechowuje obszerny asortyment materiałów, od dokumentów państwowych i korespondencji po księgi finansowe, odzwierciedlając rozległą historyczną dokumentację Kościoła.
Kolekcja ta, która obejmuje wiele epok historycznych, obejmuje różne rodzaje dokumentów, takich jak edykty papieskie, oficjalne dekrety, osobiste listy i odręczne rękopisy. Dokumenty te obejmują szerokie spektrum tematów, ilustrując wpływ i zaangażowanie Kościoła katolickiego w sprawy międzynarodowe na przestrzeni wieków.
Tajne Archiwa Watykańskie szczycą się niezwykłą kolekcją, która stanowi kronikę dwunastu wieków historii, obejmującą okres od VIII do XX wieku. To ogromne repozytorium obejmuje ponad 600 kolekcji archiwalnych, skrupulatnie zorganizowanych w 35 000 tomów.
Dokumenty są przechowywane na półkach, które rozciągają się na ponad 85 kilometrów. Znaczna część kolekcji jest przechowywana w Bunkrze, bezpiecznym, podziemnym skarbcu z dwoma poziomami, znajdującym się pod Cortile della Pigna w Muzeach Watykańskich. Obiekt ten jest przeznaczony do przechowywania i ochrony tych bezcennych zapisów historycznych.
Tajne Archiwa Watykańskie zawierają kilka znaczących dokumentów, takich jak bulla papieska ekskomunikująca Marcina Lutra, akta procesu templariuszy oraz korespondencję między Watykanem a wybitnymi postaciami historycznymi.
Jednym z najbardziej znanych jest protokół z procesu Galileusza z 1633 roku, który opisuje jego proces przed rzymską inkwizycją za popieranie heliocentryzmu. Archiwa przechowują również bogactwo dokumentów państwowych i korespondencji dyplomatycznej, rzucając światło na rolę Watykanu w sprawach globalnych.
Watykańskie Archiwa Apostolskie są własnością papieża jako suwerena Watykanu i są przekazywane każdemu nowemu papieżowi. W przeszłości dostęp do archiwów był bardzo ograniczony i ograniczony do kilku wybranych osób. Jednak w ostatnich latach polityka ta uległa zmianie, umożliwiając wykwalifikowanym naukowcom i badaczom wstęp na ściśle określonych warunkach, z ograniczeniami dotyczącymi dokumentów, które mogą badać.
Papież Franciszek zmienił nazwę archiwów na "Watykańskie Archiwa Apostolskie" w 2019 r., aby rozwiać nieporozumienia związane ze słowem "tajne". Pierwotny termin miał odzwierciedlać prywatny charakter kolekcji jako należącej do papieża, a nie sugerować coś ukrytego, tajnego lub tajemniczego.
Sergio Pagano, który został prefektem archiwów w 2005 r., zauważył wyzwania związane z pełnym otwarciem archiwów ze względu na ich rozmiar i trudności w przygotowaniu dokumentów do udostępnienia historykom. Zauważył, że zainteresowanie dostępem do archiwów często spada, gdy dokumenty stają się dostępne, co sugeruje, że czasami popyt wynika bardziej z ciekawości niż z poważnych badań naukowych.
Pagano odniósł się również do niechęci do ujawniania dokumentów związanych z Piusem XII, interpretując tę presję jako próbę zdyskredytowania Kościoła katolickiego. Zauważył, że dokumenty z archiwów Watykanu są zazwyczaj ujawniane dopiero po 75 latach, chociaż papież ma prawo zezwolić na ich wcześniejsze ujawnienie. Polityka ta wskazuje, że może upłynąć sporo czasu, zanim więcej informacji zostanie ujawnionych na temat niektórych aspektów historii Kościoła. Ponieważ Kościół działa z autonomią suwerennego narodu, zachowuje wyłączną swobodę w tych sprawach.